Rozmowy o literaturze i teatrze w Bibliotece prof. Jerzego Limona w Gdańskim Tatrze Szekspirowskim
19 listopada, godz. 18:00
Spotkanie z prof. Dariuszem Filarem w ramach cyklu „Rozmowy o literaturze i teatrze” pt. „Fakty i zmyślenia – zróżnicowane dystanse między rzeczywistością i prozą fabularną„
Jaka jest odległość między rzeczywistością a literacką fabułą? – swoje przemyślenia na ten temat przedstawi prof. Dariusz Filar, jeden z najwybitniejszych polskich ekonomistów, a także pisarz, którego ostatnia powieść „Szklanki żydowskiej krwi” była nominowana w 2021 r. do Pomorskiej Nagrody Literackiej „Wiatr od morza”. W wystąpieniu prof. Dariusz Filar przedstawi swoje obserwacje na temat relacji między literaturą piękną a rzeczywistością począwszy od baśni dla dorosłych – Kazu Ishiguro („Pogrzebany olbrzym”), Olgi Tokarczuk („Podróż ludzi Księgi”) i Jerzego Limona („Kaszubska Madonna”), poprzez m.in. „Ostatnia wieczerzę” Pawła Huelle, „Munchhauseniadę” Jerzego Limona, po prozę realistyczną „Szklanki żydowskiej krwi” – wielowątkową rodzinną sagę od I wojny światowej po współczesność.
To nie będzie wykład z teorii literatury. Jako ktoś, kto dużo czyta i sam para się pisaniem, pragnę podzielić się garścią obserwacji dotyczących relacji między widzialnym światem i zawartością utworów literackich. Skupię się na trzech wybranych podejściach, w których dystans między tym, co rzeczywiste i tym, co utrwalone w postaci fabuły, jest odmienny – od znacznego po umiarkowany.
Zacznę od baśni dla dorosłych, która przedstawiając przemyślenia autora na temat ludzkiego losu, może zawierać sytuacje całkowicie zmyślone, zrodzone w autorskiej wyobraźni. Tę część wywodu oprę na moim eseju opublikowanym na łamach magazynu „SŁOWO”. Analizowałem w nim baśnie – bo za takie analizowane teksty uważam – Kazuo Ishiguro („Pogrzebany olbrzym”), Olgi Tokarczuk („Podróż ludzi Księgi”) i Jerzego Limona („Kaszubska Madonna”).
Mniejsza niż w baśni odległość między rzeczywistością i literacką fabułą ma miejsce w utworach, które omówię w drugiej kolejności, a które określam mianem „rzeczywistości podretuszowanej” i. W utworach takich autorzy na pozór trzymają się blisko rzeczywistości, ale wprowadzają do niej elementy zmyślone (takim elementem jest w „Ostatniej wieczerzy” Pawła Huellego meczet o „minaretach wyższych niż wieża katedry NMP” stojący w Gdańsku na placu między kościołem św. Mikołaja i skwerem z pomnikiem Mściwoja II. Podobne rozwiązanie można znaleźć w „Münchhauseniadzie” Jerzego Limona, gdy we wspomnienia sopockiego dzieciństwa wplecione zostaje odpływające jak statek molo; fragment, którego nie chciała zaakceptować PRL-owska cenzura).
Trzecim wątkiem, który pragnę poruszyć, są moje własne doświadczenia jako autora „Szklanek żydowskiej krwi”. To powieść realistyczna i napisanie wielu jej fragmentów musiało poprzedzić sprawdzenie danych faktograficznych (np. szlak bojowy II Brygady Legionów). Nie zmienia to faktu, że do stałych pytań czytelników należą te, poprzez które chcą oni ustalić „jak to było naprawdę?”. Zmierzam do stwierdzenia, że nawet autor hołdujący realizmowi zawsze podejrzewany będzie o to, że coś zmyślił. prof. Dariusz Filar
______
Dariusz Filar – przez wiele lat zarabiał na życie jako ekonomista (profesor nadzwyczajny Wydziału Ekonomicznego UG, wykładowca gościnny University of Michigan w Ann Arbor, główny ekonomista Banku Pekao SA, członek Rady Polityki Pieniężnej, członek Rady Gospodarczej przy Prezesie Rady Ministrów, etc.). Równocześnie próbował – chociaż z przerwami – uprawiać literaturę piękną. Opublikował trzy powieści i pięć zbiorów opowiadań fantastyczno-naukowych. Ostatnia z jego powieści – „Szklanki żydowskiej krwi” – w 2021 była nominowana do Pomorskiej Nagrody Literackiej „Wiatr od Morza”. W 2023 roku ukazało się jej drugie wydanie.
Prowadzenie – Justyna Limon, wiceprezes Fundacji Theatrum Gedanense
______
Cykl spotkań w Bibliotece prof. Jerzego Limona pt. „Rozmowy o literaturze i teatrze” jest organizowany przez Fundację Theatrum Gedanense we współpracy z Gdańskim Teatrem Szekspirowskim.
